تعلیم و تربیت انتقادی و پیوند‌های آن با برنامۀ آموزش فلسفه برای کودکان

برنامۀ آموزش فلسفه برای کودکان، به‌منزلۀ رویکردی تربیتی با محوریت گفت‌وشنود و با هدف پرورش تفکر مسئولانه، خلاق، و نقاد، متأثر از دیدگاه‌های تربیتی چندی است که در پژوهش‌های داخلی دربارۀ برخی از آن‌ها تحقیق و بررسی صورت گرفته است. در این میان به دیدگاه تعلیم و تربیت انتقادی، که از دهه‌های پایانی قرن بیستم در فضاهای آموزشی دنیا تأثیر فراوانی داشته، کم‌تر توجه شده است. این مقاله، ضمن بررسی خاستگاه‌ها، ماهیت، و ویژگی‌های تعلیم و تربیت انتقادی یا رادیکال، این رویکرد را بنابر آرای برجسته‌ترین مربی آن، پائولو فریره، تبیین می‌کند. به این منظور ماهیت تعلیم و تربیت و مهم‌ترین مفاهیم و مضامین در اندیشۀ این مربی انتقادی قرن بیستم بررسی خواهد شد. نتایج مطالعات حاکی از برخی تشابهات در دو نگرۀ تربیتی (رویکرد انتقادی و برنامۀ آموزش فلسفه برای کودکان) است که با روش استنتاجی به‌دست آمده است؛ شباهت‌هایی همچون پرورش تفکر و آگاهی انتقادی، طرح مسئله، آموزگار در نقش تسهیل‌گر، حلقۀ کندوکاو فلسفی و حلقۀ فرهنگی، شیوۀ آموزشی گفت‌وشنود بین آموزگار و دانش‌آموز به جای روش سنتی انتقال یک‌جانبه و تک‌گویانۀ مطالب از آموزگار به یادگیرندگان، مخالفت با تأکید صرف بر حافظه و حفظ طوطی‌وار مطالب، تأکید بر مشارکت فعال و آزادی عمل دانش‌آموزان و یادگیرندگان در فرایند آموزشی، تشویق به خوداندیشی و تفکر متأملانه که در هر دو دیدگاه به‌وضوح دیده می‌شود.